Espazos sagros na Hispania Celta

Tomando como referencia o inxente traballo de M. João Delgado Correia dos Santos, autora dunha pormenarizada e necesarísima pesquisa sobre os santuarios rupestres da Hispania Indoeuropea, cabe esbozar unha tentativa de clasificación funcional dos lugares sagros da Hispania Celta e, basicamente, da Gallaecia, que é a zona por nós traballada. No traballo mencionado faise unha clasificación estrutural e, mesmo, cronolóxica, mas tamén e posible unha tipoloxía atendendo aos usos que se lle deron no seu momento.

Para os nosos fins, na medida do posible, imos empregar os nomes funcionais e que responden ao idioma en que foron pensados.

Un dos tipos de espazo sagro é a Crouga Toutadiga, a pedra do pobo, tamén chamada Toudopalandangae, que é unha pedra de consagración real. Adoita ter escadas e, en ocasións, a cadeira do rei ou da raíña, así chamada na cultura popular. Dende esa cadeira, tras pasar unha noite falando coa terra soberana para que lle relate os segredos do bon goberno, o rei é coroado polos druídas e aclamado polo pobo. Dende esa cadeira contempla a extensión dos seus dominios. É a Lía Fal irlandesa, a pedra que fala, da cal temos unha testemuña no concello de Arteixo e, posiblemente, un recordo na Serra Faladoira. Como confirmación deste papel simbólico, podemos referir a espada atopada no interior da pedra, segundo relata Marcial Tenreiro no seu artigo “A lança na Água, a Espada na Pedra”, lido no III Congreso de Narón, no ano 2011.

Non se debe confundir a crouga cos ónfalos (uisneach en irlandés: embigo). Estes localízanse xeograficamente nos lindes e constitúen o punto a partir do cal o espazo é dividido e consagrado, son un oco no espazo e no tempo, como unha especie de porta, porque están na terra de ninguén e pertencen absolutamente aos deuses. Ao longo da Europa céltica estes ónfalos aparecen con gravuras de esvásticas ou cadrados concéntricos. No oeste peninsular aparecen con cruces, ás veces rematadas en circunferencia ou enriba dunha pedra. Estes puntos seguíronse utilizando case até agora para a reunión dos alcaldes dos concellos limítrofes. Son, na realidade, un fósil do conceito celta e indoeuropeo da concepción do mundo a partir dun punto que se divide en catro (o cardus e decumanus a partir do mundus).

En terceiro lugar,  hai espazos dedicados a unha divindade onde mora e se lle rende culto. Neste caso trátase non de pedras senón de espazos mais amplos como montes enteiros. Entre eles podemos citar o Pico Sacro, o Monte Larouco, o Facho de Donón, Santa Mariña de Augasantas, Santa Comba de Mirandela e Peñalba de Villastar.

Esta clasificación é independente de que teña ou non epígrafes, xa que as epígrafes son o síntoma da romanización unicamente. O Pico Sacro non ten un só epígrafe, pero mantén culto aínda hoxe.

O cuarto tipo son os oenach. Son os lugares de asemblea do treba, pero que tamén teñen a súa parte ritual. Segundo a época do ano, rendiríaselle culto a unha divindade diferente, respeitando as catro festas estacionais. Na falta de estudos antropolóxicos neste momento sobre os oenach celto- galaicos, ignoramos se as festas estacionais se repartían en trebas diferentes, como sucedía en Irlanda. Os que temos atopado en Galiza manteñen a seguinte tipoloxía: é un círculo de terra posiblemente enriba de pedras, cunha superficie moi inferior a un castro e non lonxe dun deles. Non ten mais defensas que un só parapeto e nalgunhas ocasións pode ter perto petróglifos, como é o caso de Adai. Ainda que só se escavou un, o de Coeses, pensamos que este tipo de recintos son firmes candidatos a ser oenach.

Nalgún caso concreto, os midchuarta dos castros poden ter un aspecto relixioso se o castro é un receptáculo de visitantes para un santuario próximo, caso por exemplo do midchuarta na croa de San Cibrao de Las, onde aparece un voto a Xúpiter. O midchuarta ou morada do medio é o lugar onde o corono do castro recibe os coronos dos castros veciños. Cando a asemblea abrangue o territorio do treba é cando se celebra nos oenach.

Finalmente, están os círculos líticos, que son espazos dedicados a iniciacións druídicas, tal e como describe minuciosamente o texto galés Gorsed Diggor e que non teñen nada a ver cos recintos de animais, que estarían pechados completamente. Felizmente, podemos dicir que en Galiza o número de achádegos de círculos líticos  está aumentando, o que parece que nos concede o dereito a ter tido unha casta sacerdotal como Deus manda, e como nalgún lugar tiñan que adeprender, é natural que haxa espazos dedicados as ensinanzas druídicas, como o castro de Baroña, o Monte Aloia ou a Illa de Mona en Gales.

Con isto non esgotamos os posibles tipos de espazos sagros, xa que os hai únicos e inclasificables, como pode ser o monte do Seixo ou o Camiño de Santiago.